ΓΑΛΑ: ΒΛΑΒΕΡΗ ΤΡΟΦΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΠΟΓΑΛΑΚΤΙΣΜΟ

Προξενεί,
δέν προλαβαίνει την οστεοπόρωση

Υπεύθυνο
και γιά διάφορους καρκίνους, καρδιαγγειακά κ.ά.

 Δημόπουλος Μάριος



Από μικρά παιδιά, μας έχουν μάθει, ότι το γάλα είναι μιά απαραίτητη τροφή γιά τους ανθρώπους. Μιά τροφή, που πρέπει να καταναλώνουμε καθημερινά, γιά να προασπίσουμε την υγεία μας. Ένας από τους κυριότερους λόγους; Η πρόληψη τής οστεοπόρωσης. Αν πίνουμε γάλα λαμβάνουμε το επαρκές ασβέστιο γιά γερά οστά. Οι μητέρες κυνηγάνε τα παιδιά τους, που δέν πίνουν γάλα, γιατί πιστεύουν, ότι αν δέν πίνουν γάλα δέν θα αναπτυχθούν σωστά.

Τί θα λέγατε όμως, αν μαθαίνατε, ότι το γάλα όχι μόνο δέν είναι απαραίτητη τροφή γιά τον άνθρωπο, αλλά, ότι η κατανάλωσή του μπορεί ακόμα και να τού βλάψει την υγεία;

Τί θα λέγατε αν μαθαίνατε, ότι το γάλα μπορεί να βλάψει την υγεία των παιδιών σας, αλλά και τη δική σας προκαλώντας γιά παράδειγμα καρκίνο τού μαστού στις γυναίκες και προστάτη στους άνδρες; Κι ότι η κατανάλωση γάλακτος δέν προλαμβάνει την οστεοπόρωση;

Τί θα λέγατε αν μαθαίνατε, ότι όλη αυτή η φημολογία τού απαραίτητου γιά την υγεία μας γάλακτος δέν είναι παρά μιά προπαγάνδα των γαλακτοβιομηχανιών, γιά να αυξήσουν τον τζίρο τους; Αν λάβουμε μάλιστα υπόψη, ότι τα γάλατα τού εμπορίου είναι μέσα στις ορμόνες και τα αντιβιοτικά μπορούμε να καταλάβουμε τί αυτό συνεπάγεται γιά την υγεία μας.

Το γάλα είναι μιά τροφή, που παράγεται από τα θηλαστικά, γιά να τρέφουν τα μικρά τους, μέχρι να μπορούν να φάνε την κανονική τους τροφή. Ο άνθρωπος όμως, παραβιάζοντας τη φύση του συνεχίζει να το καταναλώνει γιά όλη του τη ζωή.

Δέν χρειάζεται μετά τον απογαλακτισμό
Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δέν πίνουν γάλα, όταν απογαλακτιστούν. Οι κινέζοι αντιδρούν με σιχαμάρα, όταν πρέπει να πιουν γάλα. Η αντίδρασή τους είναι η ίδια με τη δική μας αν μας έδιναν να πιούμε αίμα. Οι ινδιάνοι, πολλές φυλές τής Αφρικής, πολλοί ασιάτες και οι πολυνήσιοι δέν πίνουν γάλα και όμως, αυτοί οι άνθρωποι είναι υγιείς και δέν έχουν έλλειψη ασβεστίου.

Ο dr. A.R.P. Walker τού South African Institute for Medical Research βρήκε, ότι παρά το ότι θεωρείται, ότι μεγάλες ποσότητες ασβεστίου είναι απαραίτητες γιά τις εγκυμονούσες γυναίκες και τις γυναίκες, που θηλάζουν, κάτι τέτοιο δέν είναι αλήθεια. Διαπίστωσε, ότι οι γυναίκες τής φυλής Bantu, οι οποίες λαμβάνουν λίγο ασβέστιο από τη διατροφή τους και δέν πίνουν γάλα, παράγουν πολύ καλύτερης ποιότητας γάλα στον μαστό απ' ό,τι οι βρετανίδες και οι αμερικανίδες μητέρες. Ανθρωπολογικές μελέτες πρωτόγονων ανθρώπων αποδεικνύουν, ότι το γάλα μετά τον απογαλακτισμό δέν είναι απαραίτητο.

Δυσανεξία στη λακτόζη τού γάλακτος
Ο πρωτόγονος άνθρωπος ήταν κυνηγός. Για 100.000 χρόνια τρεφόταν με κρέας, ψάρια, χόρτα και καρπούς. Το γάλα (όπως και τα δημητριακά) μπήκαν στη διατροφική αλυσίδα τα τελευταία 8.000 χρόνια. Δυστυχώς, ο άνθρωπος (με εξαίρεση τους βορειοευρωπαίους) δέν έχει «εγκλιματιστεί» με αυτή την τροφή. Πολλοί άνθρωποι δέν μπορούν να χωνέψουν το γάλα. Γιά την πέψη τού γάλακτος είναι απαραίτητο ένα ένζυμο, η λακτάση, που διασπά τη λακτόζη, ένα από τα βασικά σάκχαρα, που υπάρχουν στο γάλα. Η ικανότητα να παράγει ο ανθρώπινος οργανισμός το ένζυμο αυτό χάνεται με την ενηλικίωση.

Γιά την πέψη τού γάλακτος απαιτούνται μιά σειρά από ένζυμα, που συνήθως η φύση έχει φροντίσει να υπάρχουν στα νεογνά και στα μικρά των θηλαστικών ζώων. Ο άνθρωπος δέν είναι βιολογικά εξελιγμένος γιά να καταναλώνει γάλα γιά όλη του τη ζωή, τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος τού πληθυσμού τής Γης.

Γάλα και οστεοπόρωση: Ο μεγάλος μύθος
Το γάλα, αντίθετα με ό,τι μας λένε, δέν προστατεύει από την οστεοπόρωση. Μήπως όμως και την προκαλεί; Οι πιό πολλές γυναίκες τρομοκρατούνται στην ιδέα να μήν πίνουν γάλα, γιατί τις έχουν κάνει να πιστεύουν, ότι η αποφυγή του θα τους προκαλέσει μελλοντικά οστεοπόρωση. Και πώς να μήν έχουν μιά τέτοια αντίληψη, όταν η πλειοψηφία των γιατρών και των διαιτολόγων υποστηρίζει, ότι η καθημερινή κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων είναι μιά απαραίτητη προϋπόθεση για υγιή οστά, λόγω τής υψηλής περιεκτικότητάς του σε ασβέστιο.

Οι εταιρείες γαλακτοκομικών προϊόντων εκμεταλλεύονται αυτή τη θεωρία (ή μήπως αυτές την επιβάλλουν;), ώστε να πουλούν τα προϊόντα τους. Οι διαφημίσεις τους ουσιαστικά, αν το καλοσκεφτεί κανείς, μας περνάνε τεχνηέντως τον φόβο περί οστεοπόρωσης. Μέχρι και ενισχυμένα με επιπλέον ασβέστιο γάλατα έχουν παρασκευάσει! Είναι όμως τα πράγματα έτσι; Όλα τα στοιχεία δείχνουν, ότι πρόκειται γιά έναν ακόμα επιστημονικό μύθο, που συντηρείται για ευνόητους λόγους.

Οι ασιάτισσες έχουν τα μικρότερα ποσοστά κατανάλωσης γάλακτος και καταγμάτων οστεοπόρωσης και αυτό, παρά το γεγονός, ότι η οστική τους μάζα είναι πιό περιορισμένη.

Αυτό αποδίδεται στην κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ισοφλαβονών, λόγω τής θέσης τής σόγιας στο καθημερινό τους διαιτολόγιο.     Το γάλα δέν προστατεύει   
      από την οστεοπόρωση,         Αντίθετα, οι γυναίκες των δυτικών         όπως πιστεύεται,                      κοινωνιών, που πίνουν καθημερινά 
       το αντίθετο μάλιστα.           από μωρά γάλα, έχουν μεγάλα ποσοστά
                                              οστεοπόρωσης. Άρα το γάλα δέν είναι η
                                              λύση στην πρόληψη τής οστεοπόρωσης.
Ο παλαιολιθικός άνθρωπος
Οι άνθρωποι, πριν το γάλα μπει στην διατροφική τους αλυσίδα, ως κυνηγοί ήταν μαχητικοί και κάθε άλλο παρά εύθραυστα οστά είχαν. Πώς είχαν λοιπόν τόσο ισχυρά οστά, αφού δέν κατανάλωναν γάλα και γαλακτοκομικά; Από ανθρωπολογικές μελέτες γνωρίζουμε, ότι οι παλαιολιθικοί άνθρωποι είχαν σπάνια οστεοπόρωση και αρθρίτιδα. Αντίθετα, με την εισαγωγή στη γεωργική εποχή, ο άνθρωπος έγινε γεωργός και στην κυριολεξία σούρωσε. Όπως γράφει ο βιοχημικός Robb Wolf, ειδικός στην παλαιολιθική διατροφή, οι νεολιθικοί πρόγονοί μας έχασαν κατά μέσο όρο έξη ίντσες σε ύψος σε σχέση με τους παλαιολιθικούς προγόνους μας (Wolf R., The Paleo Solution. The Original Human Diet, 2010).

Η αιτία ήταν, ότι σταμάτησαν να τρώνε πολύ κρέας από κυνήγι και η βάση τής διατροφής τους ήταν τα δημητριακά, τα όσπρια και τα γαλακτοκομικά, δηλαδή οι τροφές, που μας προτρέπουν οι διαιτολόγοι και οι γιατροί να αποτελούν τη βάση τής διατροφής μας.

Τα δημητριακά και τα όσπρια περιέχουν κάποια συστατικά, τα φυτικά οξέα, που εμποδίζουν την απορρόφηση των μετάλλων από το έντερο. Εκτός από τη μείωση τού ύψους στους νεολιθικούς ανθρώπους, οι ανθρωπολόγοι βλέπουν από τα σκελετικά κατάλοιπα πολλές περιπτώσεις οστεοπόρωσης και αρθρίτιδας, κάτι, που δέν φαίνεται στα σκελετικά κατάλοιπα των παλαιολιθικών κυνηγών, παρά το γεγονός, ότι ο μέσος όρος ζωής τόσο των παλαιολιθικών όσο και των νεολιθικών ανθρώπων ήταν περίπου ο ίδιος.

Μα γιατί; Αφού οι νεολιθικοί άνθρωποι τρέφονταν με γάλα, ενώ οι παλαιολιθικοί δέν είχαν αυτήν την τροφή. Κανονικά, θα έπρεπε να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Τα όσα λέμε τώρα ανατρέπουν και έναν άλλον μεγάλο μύθο, ότι η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας πρωτεΐνης οδηγεί σε οστεοπόρωση. Οι παλαιολιθικοί άνθρωποι έτρωγαν μεγαλύτερη ποσότητα πρωτεΐνης από τους νεολιθικούς, αλλά η συχνότητα οστεοπόρωσης ήταν μεγαλύτερη στους νεολιθικούς γεωργούς.

Τα ψεύτικα επιχειρήματα των χορτοφάγων
Μερικοί από τους αμφισβητίες τής αξίας τού γάλακτος γιά την ανθρώπινη υγεία (κατά βάση vegans, δηλαδή οι χορτοφάγοι, που δέν τρώνε γαλακτοκομικά και αυγά) ισχυρίζονται, ότι το γάλα δέν προλαμβάνει την οστεοπόρωση, αλλά στην ουσία την προκαλεί, διότι είναι μιά πρωτεϊνική τροφή. Προσπαθούν δηλαδή, να ανατρέψουν τον μύθο τού γάλακτος με έναν άλλο μύθο, ότι δήθεν η υψηλή πρόσληψη πρωτεΐνης προκαλεί οστεοπόρωση.

Γιά παράδειγμα, ο γιατρός Neil Nedley γράφει: «Η οστεοπόρωση, αντίθετα με την κοινή γνώμη, δέν έχει σχέση με την έλλειψη ασβεστίου στη διατροφή. Το μεγαλύτερο πρόβλημα φαίνεται να είναι οι υπερβολικές απώλειες ασβεστίου ως αποτέλεσμα τής κατανάλωσης περισσότερης ζωικής πρωτεΐνης. Δέν περιμένουμε η αμερικανική γαλακτοβιομηχανία να διαφημίσει την αλήθεια αυτή. Χρόνια έχουν δουλέψει γιά να μας πείσουν, ότι το να πίνουμε περισσότερο γάλα και να τρώμε περισσότερο τυρί και γιαούρτι θα μας βοηθήσει να εμποδίσουμε την οστεοπόρωση. Το γεγονός όμως, είναι το εξής: Εάν η διατροφή σας είναι υψηλή σε πρωτεΐνη, μπορείτε να φάτε όλο το ασβέστιο, που οι επιχειρήσεις των γαλακτοκομικών προϊόντων έχουν να σας προσφέρουν, με αποτέλεσμα απλά να αυξήσετε τον πιθανό κίνδυνο να αδυνατίσετε τα κόκαλά σας και ίσως να αντιμετωπίσετε ένα κάταγμα στη λεκάνη αργότερα στη ζωή σας». (Nedley N., Proof Positive, 1999).

Επί πολλές χιλιάδες χρόνια στην εξέλιξή του ο άνθρωπος ήταν κυνηγός κι έτρωγε καθημερινά κρέας. Η απόρριψη τού κρέατος από τη διατροφή μας είναι ένα τεράστιο λάθος, που κάνουν οι χορτοφάγοι. Είναι ψέμα, ότι οι χορτοφάγοι χαίρουν άκρας υγείας. Πολλοί από αυτούς υποφέρουν από σοβαρά προβλήματα υγείας, έχουν ατονία, αναιμία, είναι χλωμοί, έχουν κατάθλιψη, πεθαίνουν από καρκίνους κ.λπ..   Σχετικά με το γάλα, οι χορτοφάγοι ασπάζονται το μύθο, ότι η υψηλή πρωτεΐνη στη δίαιτα διώχνει το ασβέστιο από το σώμα και προκαλεί οστεοπόρωση, προκειμένου να επιχειρηματολογήσουν, ότι το γάλα προκαλεί οστεοπόρωση, διότι είναι πρωτεϊνούχα τροφή. Το γάλα είναι κακή τροφή γιά άλλους λόγους, όχι επειδή είναι υψηλή σε πρωτεΐνες.

Οι υποστηρικτές αυτής τής θεωρίας ισχυρίζονται, ότι οι ζωικές τροφές περιέχουν κυρίως συστατικά, που μεταβολίζονται στον οργανισμό σε πρόδρομα όξινων ουσιών προάγοντας συνθήκες οξέωσης. Η οξέωση με τη σειρά της διεγείρει τη δραστηριότητα των κυττάρων, που αποδομούν το οστό, των οστεοκλαστών, ενώ παράλληλα αναστέλλει τη δραστηριότητα των κυττάρων, που σχηματίζουν νέο οστό, των οστεοβλαστών.

Οι υποστηρικτές αυτής τής θεωρίας μνημονεύουν και την περίπτωση των εσκιμώων τής Αλάσκας. Οι εσκιμώοι, λένε, έχουν μεγάλα ποσοστά απώλεια οστικής μάζας και οστεοπόρωσης, παρά το γεγονός, ότι καταναλώνουν 2500 mg ασβεστίου την ημέρα. Τότε γιατί έχουν μεγαλύτερη οστική απώλεια μάζας; Διότι παίρνουν τη συγκεκριμένη ποσότητα ασβεστίου σχεδόν αποκλειστικά από τροφές ζωικής προέλευσης, από τις μεγάλες ποσότητες ψαριού, που τρώνε καθημερινά. Άρα λοιπόν, αφού τρώνε μεγάλη ποσότητα πρωτεϊνών το ασβέστιο απεκκρίνεται από τα ούρα. Αυτό όμως δεν είναι σωστό.

Όπως έχει αποδειχθεί από πολλούς επιστήμονες και μεταξύ άλλων τον ανθρωπολόγο Vilhjamur Steffansson και τον οδοντίατρο και βιολόγο Weston Price στο βιβλίο του «Nutrition and Physical Degeneration», οι εσκιμώοι, όσο ακολουθούσαν την παραδοσιακή τους δίαιτα έχαιραν άκρας υγείας και τα ποσοστά οστεοπόρωσης ήταν σχετικά χαμηλά. Όταν όμως μετανάστευσαν σε βορειοευρωπαϊκές χώρες εγκατέλειψαν την παραδοσιακή διατροφή τους και μάλιστα άρχισαν να πίνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ. Είναι γνωστό, ότι το αλκοόλ συμβάλλει στην απέκκριση τού ασβεστίου από τα ούρα και κατ’ επέκταση στην απώλεια οστικής μάζας και οστεοπόρωσης. Άρα η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ κι όχι η υψηλή πρόσληψη πρωτεΐνης ήταν η αιτία των μεγάλων ποσοστών απώλειας οστικής μάζας στους συγκεκριμένους εσκιμώους.

Δίαιτα χαμηλή σε πρωτεΐνες ή όχι;
Η άποψη, ότι η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων πρωτεΐνης αδυνατίζει τα οστά προκαλώντας απέκκριση ασβεστίου από αυτά είναι ένας μύθος. Το τελείως αντίθετο συμβαίνει. Μιά δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνη δυναμώνει τα οστά και μπορεί να καθυστερήσει τη διαδικασία, που οδηγεί σε οστεοπόρωση.

Ας δούμε πώς ξεκίνησε αυτός ο μύθος. Διάφορες μελέτες τη δεκαετία τού 1970 και 1980 έδειξαν, ότι μιά δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνη μπορεί να αλλάξει την ποσότητα τού ασβεστίου, που εκκρίνεται από το σώμα, αλλά τα αποτελέσματα δέν ήταν πειστικά. Γιά παράδειγμα, μιά μελέτη νεαρών ατόμων το 1981 έδειξε, ότι μιά δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνη αύξησε την έκκριση ασβεστίου από τα ούρα (Hegsted M., et al., Urinary calcium and calcium balance in young men as affected by level of protein and phosphorus intake, Journal of Nutrition, 111(3), 553-562, 1981). Μιά άλλη όμως μελέτη έδειξε, ότι μια δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνη κρέατος δέν προκάλεσε έκκριση ασβεστίου από τα ούρα (Spencer H., Further studies of the effect of a high protein diet as meat on calcium metabolism, American Journal of Clinical Nutrition, 37(6), 924-929, 1983).

Μερικοί διατροφολόγοι χρησιμοποιούν αυτές τις μή πειστικές μελέτες γιά να «αποδείξουν», ότι μιά υψηλή σε πρωτεΐνες δίαιτα είναι κακή γιά την υγεία των οστών. Αυτό, που αυτοί οι επιστήμονες ξεχνούν να αναφέρουν είναι, ότι η αξία τής διατροφικής πρωτεΐνης γιά το κτίσιμο και τη διατήρηση ισχυρών οστών, καθώς γερνάμε, έχει αποδειχθεί από διάφορες πρόσφατες μελέτες.

Το 1998, μιά προσεκτικά διεξαχθείσα μελέτη σε επτά νέες γυναίκες συνέκρινε τις επιδράσεις στην απορρόφηση ασβεστίου μιάς δίαιτας χαμηλής σε πρωτεΐνες και μιάς δίαιτας υψηλής σε πρωτεΐνες. Το αποτέλεσμα; Η απορρόφηση ασβεστίου από τις τροφές ήταν πολύ χαμηλότερη στη δίαιτα χαμηλή σε πρωτεΐνες.

Αποτελέσματα από μιά μελέτη ανάμεσα σε 615 ημιλιωμένους, την Framingham Osteoporosis Study, που δημοσιεύθηκε το 2000, έδειξε, ότι αυτοί, που έτρωγαν την περισσότερη πρωτεΐνη, είχαν τα ισχυρότερα οστά, ενώ αυτοί, που έτρωγαν τη λιγότερη πρωτεΐνη, είχαν τα πιό αδύναμα οστά.

Και κατά τη διάρκεια τής τετράχρονης περιόδου τής μελέτης, οι άνθρωποι, που έτρωγαν τη λιγότερη πρωτεΐνη έχασαν σημαντικά περισσότερη οστική μάζα απ’ ό,τι οι άνθρωποι, που έτρωγαν την περισσότερη. Η σύνδεση διατηρήθηκε ανεξάρτητα από ηλικία, βάρος, συνήθειες καπνίσματος, πρόσληψη ασβεστίου και χρήση οιστρογόνων (Hannan M., et al., Effect of dietary protein on bone loss in elderly men and women: The Framingham Osteoporosis Study, Journal of Bone and Mineral Research, 15(12), 2504-2512, 2000). Παρόμοια έχουν δείξει και άλλες νεότερες μελέτες τού 2002 (Dawson-Hughes B., Calcium intake influences the association of protein intake with rates of bone loss in elderly men and women, American Journal of Clinical Nutrition, 75(4), 773-779, 2002) και του 2004 (Dawson-Hughes B., et al., Effect of dietary protein supplements on calcium excretion in healthy older men and women, Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 89(3), 1169-1173, 2004).

Η επίκουρος καθηγήτρια διατροφικής επιδημιολογίας στο πανεπιστήμιο Tufts στη Βοστόνη, Katherine Tucker, είπε τα εξής: «Όταν οι γυναίκες είναι νέες, χρειάζονται πρωτεΐνες, γιά να κτίσουν οστά, και μετά τα τριάντα χρειάζονται πρωτεΐνες, γιά να τα διατηρήσουν». Έτσι, η άποψη, ότι οι πρωτεΐνες αδυνατίζουν τα οστά δέν ευσταθεί.

Γιατί τότε το γάλα δέν μας προφυλάσσει από την οστεοπόρωση; Μια αιτία είναι, ότι προκειμένου να γίνει σωστά και με επάρκεια η απορρόφηση τού ασβεστίου από μιά τροφή θα πρέπει σε αυτή να υπάρχει και ένα άλλο συστατικό, το μαγνήσιο, σε συγκεκριμένη αναλογία ως προς το ασβέστιο. Και επειδή το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα έχουν ελάχιστα μόνον ποσά μαγνησίου, μόνο το 25% τού ασβεστίου, που περιέχεται σε αυτά απορροφάται από τον οργανισμό.

Η εμπορική απάτη
των άπαχων γαλάκτων
Μιά μεγάλη εμπορική απάτη είναι και τα άπαχα γάλατα ή τα γάλατα με χαμηλά λιπαρά. Αυτά στερούνται βιταμίνης D3, διότι η βιταμίνη D είναι λιποδιαλυτή και αφαιρείται με το λίπος. Αλλά γιά να απορροφήσουμε το ασβέστιο χρειαζόμαστε βιταμίνη D. Είναι αλήθεια, ότι οι παρασκευαστές γάλακτος προσθέτουν βιταμίνη D, αλλά αυτή είναι συνθετική μορφή τής βιταμίνης D, η D2 κι όχι η D3.

Πάρα πολλές μελέτες δείχνουν, ότι υπάρχει μιά παγκόσμια επιδημία έλλειψης βιταμίνης D, ακόμα και σε ηλιόλουστες περιοχές. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους. Μιά αιτία είναι η μανία, που έχει κυριεύσει τους ανθρώπους να μήν τρώνε χοληστερίνη και ζωικά λίπη. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Χοληστερίνη: Μιά σύγχρονη ιατρική απάτη και Επικίνδυνα τα φάρμακα μείωσης τής χοληστερίνης). Όμως, η βιταμίνη D βρίσκεται στο λίπος των ζωικών τροφών, όπως στο βούτυρο, στα πλήρη γαλακτοκομικά, στα λιπαρά ψάρια, και ιδίως στην πέτσα τους, στα αυγά και στο μουρουνέλαιο.

Ερευνητές, που μελέτησαν τη διατροφική σύνδεση με τα καρδιαγγειακά νοσήματα σε 32 χώρες, βρήκαν, ότι από όλους τους διατροφικούς παράγοντες, που μελετήθηκαν, οι υδατάνθρακες τού γάλακτος παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στην εκδήλωση καρδιαγγειακών παθήσεων σε άτομα ηλικίας άνω των 35 ετών κι ότι το άπαχο γάλα παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στην εκδήλωση τής στεφανιαίας νόσου σε άτομα άνω των 45 ετών (Grant W.,  Milk and other dietary influences on coronary heart disease, Alternative Medicine Review, 3, No 4, 281-294, 1998). Καταρρέει λοιπόν και ένας άλλος μύθος, ότι δηλαδή το λιπαρό γάλα προκαλεί καρδιαγγειακές παθήσεις, ενώ το άπαχο όχι. Καταλαβαίνετε ασφαλώς ποιούς συμφέρει αυτός ο μύθος. Τις γαλακτοβιομηχανίες, γιά να πουλούν το άπαχο δήθεν υγιεινό γάλα.

Η δεύτερη αιτία είναι, ότι δέν εκτιθέμεθα στον ήλιο είτε διότι δουλεύουμε οι περισσότεροι σε ένα γραφείο όλη την ημέρα είτε διότι αποφεύγουμε συνειδητά τον ήλιο, λόγω τής φοβίας, που μας έχουν προκαλέσει πολλοί δερματολόγοι, ότι αν εκτεθούμε στον ήλιο θα πάθουμε καρκίνο τού δέρματος. Έχουν φτάσει μάλιστα στην υπερβολή να μας προτρέπουν να βάζουμε αντηλιακά, όταν βγαίνουμε έξω την ημέρα, ακόμα και κατά τη διάρκεια τού χειμώνα. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Η συνωμοσία τού Ήλιου και Ήλιος: Ευεργέτης τής υγείας μας).

Θα σκεφτείτε τώρα, ότι σε μιά ηλιόλουστη χώρα σαν την Ελλάδα δέν υπάρχει έλλειψη βιταμίνης D. Και όμως, η αλήθεια είναι διαφορετική. Στην Ελλάδα η έλλειψη βιταμίνης D αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα. Σύμφωνα με μιά πρόσφατη μελέτη τού Ενδοκρινολογικού Τμήματος τού νοσοκομείου Άγιος Σάββας και τού Ορμονολογικού Εργαστηρίου τού νοσοκομείου Άγιος Παντελεήμονας (Horm, 10(2), 131-143, 2011), κατά την οποία εξετάστηκαν 625 φαινομενικά υγιείς ενήλικες (553 γυναίκες και 72 άνδρες ηλικίας 18-85 ετών), βρέθηκαν υψηλά ποσοστά ανεπάρκειας βιταμίνης D3 στο 57,7% όλων των ηλικιακών ομάδων καθ’ όλη τη διάρκεια τού έτους και ιδίως τους μήνες Μάρτιο-Μάιο.

Αλάτι με μέτρο
Άλλη μια αιτία, που οδηγεί σε οστεοπόρωση, είναι η μεγάλη κατανάλωση αλατιού. Οι άνθρωποι, που καταναλώνουν μεγάλη ποσότητα αλατιού, εκκρίνουν περισσότερο ασβέστιο στα ούρα τους από αυτούς, που καταναλώνουν λίγο αλάτι. Με τη σειρά του, αυτή η απώλεια ασβεστίου συμβάλλει σε οστική απώλεια και οστεοπόρωση, διότι το όξινο χλώριο τού αλατιού πρέπει να ουδετεροποιηθεί στα νεφρά από αλκαλική βάση - και το μεγαλύτερο απόθεμα αλκαλικής βάσης τού σώματος είναι το ασβέστιο των οστών μας.

Αυτό δέν σημαίνει, ότι δέν πρέπει να τρώμε καθόλου αλάτι. Η με μέτρο κατανάλωση αλατιού είναι ευεργετική γιά το σώμα αρκεί
αυτό το αλάτι να μήν είναι το επεξεργασμένο αλάτι τού εμπορίου, αλλά θαλασσινό ανεπεξέργαστο αλάτι ή ακόμα         Όταν τρώμε αλμυρά πατατάκια ή peppe-    καλύτερα αλάτι Ιμαλαΐων,               roni πίτσα, μεγάλη ποσότητα ασβεστίου το οποίο περιέχει μεγάλο                εκκρίνεται από τα ούρα μας. Αν αυτό τοαριθμό ιχνοστοιχείων, που δέν           κάνουμε σε όλη μας τη ζωή μπορείτα βρίσκουμε εύκολα από τις                να αναπτύξουμε οστεοπόρωση.

τροφές.
Ζάχαρη
Άλλη μιά αιτία, που οδηγεί σε οστεοπόρωση είναι η κατανάλωση ζάχαρης. Το ασβέστιο και η ζάχαρη έχουν στενή σχέση μεταξύ τους. Όσο περισσότερο ζάχαρη καταναλώνουμε, τόσο περισσότερο ασβέστιο διαλύεται. Ως εκ τούτου, υπερβολική κατανάλωση ζάχαρης φθείρει τα δόντια και συμβάλλει επίσης, σε οξύτητα τού στομάχου. Μιά δίαιτα υψηλή σε υδατάνθρακες διαχωρίζει το ασβέστιο από το σώμα σε έναν γρήγορο ρυθμό. Μιά δίαιτα υψηλή σε γλυκόζη και ζάχαρη κλέβει από το σώμα το απαραίτητο ασβέστιο.

Δημητριακά
Μιά άλλη αιτία οστεοπόρωσης, που συχνά παραβλέπεται, είναι η κατανάλωση δημητριακών. Τα δημητριακά περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις συστατικών, που οι ερευνητές ταξινομούν ως αντιθρεπτικά συστατικά. Ανάμεσα σε αυτά είναι η Inositol Hexaphosphate, περισσότερο γνωστή ως Phytate. Αυτό το συστατικό δένεται με μέταλλα, όπως σίδηρο, ασβέστιο, μαγνήσιο και ψευδάργυρο στον γαστρεντερικό σωλήνα, μειώνοντας σημαντικά την απορρόφησή τους από το σώμα. Το τελευταίο πράγμα, που οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται, είναι να μειώσουν την απορρόφηση τέτοιων συστατικών, τα οποία είναι απαραίτητα γιά την υγιή καρδιαγγειακή λειτουργία.

Στα δημητριακά το αντιθρεπτικό περιεχόμενο είναι υψηλότερο στον εξωτερικό φλοιό, κάτι, που σημαίνει, ότι τα «υγιεινά» δημητριακά ολικής αλέσεως έχουν υψηλότερο περιεχόμενο σε Phytate απ’ ό,τι τα ραφιναρισμένα προϊόντα δημητριακών.

Το να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε το στάτους μετάλλων τρώγοντας περισσότερα δημητριακά ολικής αλέσεως είναι σαν να κάνουμε δυό βήματα μπροστά και δυό βήματα πίσω. Ενώ μιά τέτοια στρατηγική αυξάνει την πρόσληψη ψευδαργύρου, σιδήρου, μαγνησίου και ασβεστίου, αυξάνει επίσης την έκκρισή τους από το σώμα. Τα δημητριακά όχι μόνο δέν περιέχουν βιταμίνη D, αλλά επίσης ενθαρρύνουν έλλειψη αυτής τής σημαντικής βιταμίνης μειώνοντας την απορρόφησή της.

Έχει εδώ και καιρό αναγνωριστεί, ότι η υψηλή κατανάλωση δημητριακών επιφέρει έλλειψη βιταμίνης D σε διάφορα ζωικά είδη, συμπεριλαμβανομένων των πρωτευόντων θηλαστικών, των πιο κοντινών μας συγγενών. Ερευνητές παρατήρησαν σημαντικά αυξημένη έκκριση βιταμίνης D σε υγιείς εθελοντές, που τράφηκαν με 60 γραμμάρια ινών σταριού καθημερινά (Batchelor A.J., Compston J.E., Reduced plasma half-life of radio-labelled 25-hydroxyvitamin D3 in subjects receiving a high fiber diet, British Journal of Nutrition, 49(2), 213-216, 1983).

Προστασία από την οστεοπόρωση
Αν μιά γυναίκα θέλει πραγματικά να προστατευτεί από την οστεοπόρωση αντί να καταναλώνει γάλα θα πρέπει να στραφεί στην κατανάλωση φυτικών τροφών, που περιέχουν ασβέστιο (αμύγδαλα, σουσάμι, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, μπρόκολο, λάχανο), να λαμβάνει επαρκείς ποσότητες βιταμίνης D3 (έκθεση στον ήλιο, κατανάλωση μουρουνέλαιου και ενός συμπληρώματος βιταμίνης D3), να αθλείται, να μην τρώει υπερβολικές ποσότητες αλατιού, αλκοόλ και καφέ και μερικά χρόνια πριν την εμμηνόπαυση να λαμβάνει ένα καλό διατροφικό συμπλήρωμα, ειδικό γιά την πρόληψη τής οστεοπόρωσης, που να περιέχει ασβέστιο, βιταμίνη D3, μαγνήσιο και βιταμίνη Κ2.

Η μεγάλη κατανάλωση γάλακτος
προκαλεί καρκίνο
Υπάρχει μιά συσχέτιση ανάμεσα σε ορισμένες μορφές καρκίνου και στη μεγάλη κατανάλωση γάλακτος. Η εκδήλωση ορισμένων μορφών καρκίνου εμφανίζεται κυρίως σε περιοχές και χώρες, όπου η κατανάλωση αγελαδινού γάλακτος είναι πολύ μεγάλη κι αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος τής διατροφής.

Η εκδήλωση αυτών των καρκίνων μπορεί να προκαλείται από την εισαγωγή στο σώμα μας αυξητικών ορμονών, οι οποίες είναι προορισμένες να συμβάλλουν στην ανάπτυξη τής αγελάδας κι όχι τού ανθρώπου. Στις μέρες μας όμως, τα πράγματα έχουν γίνει χειρότερα. Σε μιά προσπάθεια να κάνουν τις αγελάδες να παράγουν όλο και περισσότερο γάλα γιά περισσότερη περίοδο τού χρόνου, τους χορηγούν ορμόνες, οι οποίες εισέρχονται στο σώμα μας με αρνητικά αποτελέσματα γιά την υγεία μας.

Ο Hans Nieper, ο οποίος εφάρμοζε εναλλακτική θεραπεία τού καρκίνου, πίστευε, ότι τα γαλακτοκομικά προϊόντα αυξάνουν την παραγωγή βλέννας στο σώμα, μιας βλέννας, που καλύπτει τους όγκους και τους προστατεύει από το ανοσολογικό σύστημα. Τα φονικά κύτταρα τού ανθρώπινου οργανισμού δέν μπορούν να αναγνωρίσουν πίσω από την πανοπλία τής βλέννας τα καρκινικά κύτταρα και να τα καταστρέψουν.

Τώρα, που ζούμε σε μιά ατομική εποχή, η ατμόσφαιρα έχει μολυνθεί με Στρόντιο 90, το οποίο, όταν φτάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο στο σώμα, μπορεί να είναι θανατηφόρο. Το Στρόντιο 90, ένα συστατικό, που συσσωρεύεται στα οστά, μετά από πολλά χρόνια μπορεί να προκαλέσει λευχαιμία και καρκίνο. Έτσι, η πρόσληψή του στο σώμα πρέπει να διατηρείται στα κατώτερα δυνατά επίπεδα.

Το γάλα είναι η κύρια πηγή από όπου το Στρόντιο 90 μπαίνει στο σώμα μας. Το Στρόντιο 90 αποθηκεύεται στο ασβέστιο τού γάλακτος. Κι όμως, οι ειδικοί μας συμβουλεύουν να πίνουμε γάλα γιά το ασβέστιο που περιέχει.

Γάλα και καρκίνος τού προστάτη
Σύμφωνα με το World Cancer Research Fund και το American Institute for Cancer Research, έντεκα ξεχωριστές μελέτες σε ανθρώπινους πληθυσμούς έχουν συνδέσει την κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων με τον καρκίνο τού προστάτη. Οι άνδρες, που αποφεύγουν το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν αυτή τη μορφή καρκίνου.

Μιά μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο British Journal of Cancer, έδειξε, ότι οι άνδρες, που ακολουθούσαν μιά δίαιτα χωρίς γαλακτοκομικά, είχαν χαμηλότερα επίπεδα μιάς συγκεκριμένης πρωτεΐνης, που συνδέεται με την εκδήλωση καρκίνου τού προστάτη, τής IGF-1, ενός ινσουλινοειδούς αυξητικού παράγοντα, που πιστεύεται, ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόκληση αυτού τού είδους καρκίνου.  

Γάλα και καρκίνος τού μαστού
Η κατανάλωση γάλακτος έχει συσχετιστεί με δύο μορφές γυναικολογικών καρκίνων: τού μαστού και των ωοθηκών. Όπως μας πληροφορούν ο dr. J. L. Outwater τού πανεπιστημίου Princeton και οι A. Nicholson και N. Bernard τού Physicians Committee for Responsible Medicine, πάνω από 12 επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν μιά θετική σχέση μεταξύ τής κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων και τής ανάπτυξης καρκίνου τού μαστού.

Σε χώρες, όπου η κατανάλωση των γαλακτοκομικών προϊόντων είναι πολύ μικρή, όπως στην Ασία και στην Κίνα, τα κρούσματα τού καρκίνου τού μαστού είναι ελάχιστα. Ο λόγος τής συσχέτισης τού γάλακτος με τον καρκίνο είναι η πρωτεΐνη IGF-1. Ερευνητές στο πανεπιστήμιο Stanford και στο National Institute of Health των ΗΠΑ βρήκαν, ότι οι υψηλές συγκεντρώσεις της ορμόνης IGF-1 οδηγούν σε αύξηση των καρκινικών κυττάρων, που αναπτύσσονται στον ανθρώπινο οργανισμό.

Η IGF-1 βρίσκεται σε υπερβολική ποσότητα σε όλα τα γάλατα, που προέρχονται από αγελάδες, στις οποίες έχουν χορηγηθεί η συνθετική αυξητική ορμόνη των βοοειδών. Η IGF-1 δέν καταστρέφεται με την παστερίωση. Αντίθετα, σύμφωνα με τον FDA, η διαδικασία τής παστερίωσης έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση τής συγκέντρωσής της.

Γάλα και καρκίνος των ωοθηκών
Έρευνες στο Roswell Park Memorial Institute στο Buffalo τής Νέας Υόρκης έδειξαν, ότι οι γυναίκες, που πίνουν πάνω από ένα ποτήρι γάλα την ημέρα, έχουν 3,1 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο γιά καρκίνο των ωοθηκών από ό,τι οι γυναίκες, που δέν πίνουν.

Γάλα και ανάπτυξη λεμφώματος
Επιπλέον, η κατανάλωση γάλακτος έχει συσχετιστεί και με την ανάπτυξη λεμφώματος. Αιτία γι’ αυτό, σύμφωνα με πολλούς ερευνητές, αποτελεί η χορήγηση τής ορμόνης των βοοειδών στις αγελάδες, που εκτρέφονται στις μεγάλες φάρμες.

Γάλα και καρδιαγγειακές παθήσεις
Το γάλα (και μάλιστα το γάλα με λίγα λιπαρά) προκαλεί καρδιοπάθεια.
Ο dr. William Dock, ειδικός στον τομέα τής καρδιαγγειακής ασθένειας, είχε παρατηρήσει, ότι οι ιαπωνέζοι έχουν ανοσία στην αθηροσκλήρωση και στην καρδιακή ασθένεια, που έχει τόσο αυξηθεί στις ΗΠΑ. Οι ιαπωνέζοι δέν πίνουν γάλα και ο dr. Dock πιστεύει, ότι αυτός είναι ένας από τους λόγους γιά την καλή καρδιαγγειακή τους υγεία.

Μετέπειτα έρευνες επιβεβαίωσαν την πεποίθηση τού dr. Dock. Ιατρική έρευνα τού Washington University School of Medicine έγινε σε δέκα νοσοκομεία των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας από το 1940 ώς το 1959. Τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι στις ΗΠΑ η εκδήλωση καρδιακών προσβολών ήταν διπλάσια ανάμεσα στους ανθρώπους, που έπιναν γάλα. Για τη Μ. Βρετανία τα αποτελέσματα ήταν περίπου τα ίδια. Τα πορίσματα αυτά έχουν δημοσιευθεί από την American Heart Association στην έκδοση Circulation (Απρίλιος 1960).

Σε μια μελέτη, που έγινε σε 24 χώρες γιά τους παράγοντες, που συμβάλλουν στην πρόκληση καρδιαγγειακών παθήσεων, οι μελετητές αποφάνθηκαν, ότι «το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα συντελούν σε πολύ μεγάλο βαθμό στην εκδήλωση καρδιαγγειακών νοσημάτων, ενώ η ζάχαρη, οι ζωικές πρωτεΐνες και τα ζωικά λίπη έρχονται σε δεύτερη, τρίτη και τέταρτη θέση αντίστοιχα». (Medical Hypthesis, 7:907-918, 1981).

Όπως όμως, έχω αποδείξει στο βιβλίο μου Χοληστερίνη, ένας σύγχρονος μύθος (εκδ. Etra, 2011), τα ζωικά λίπη και οι ζωικές πρωτεΐνες δέν προκαλούν καρδιοπάθεια. Σε αυτό το βιβλίο έδειξα, ότι οι κύριοι ένοχοι γιά καρδιοπάθεια είναι η ζάχαρη, τα trans λιπαρών οξέων, τα πολυακόρεστα λαδια και το στρες. Στη λίστα αυτή προστίθεται και το γάλα.

Ο διατροφολόγος Μάριος Δημόπουλος στο βιβλίο του Χοληστερίνη: Ένας σύγχρονος μύθος, ανατρέπει όλα όσα μέχρι τώρα γνωρίζαμε γιά τη χοληστερίνη χαρακτηρίζοντας τη θεωρία τής χοληστερίνης ως έναν από τους μεγαλύτερους ιατρικούς μύθους τής εποχής μας.

Γιατί όμως, το γάλα ευθύνεται γιά την πρόκληση καρδιαγγειακών παθήσεων; Αντίθετα με τα όσα διατείνονται οι περισσότεροι γιατροί και διαιτολόγοι δέν φταίνε μόνο τα λίπη του. Γιατί τότε αν πίναμε άπαχο γάλα, δέν θα υπήρχε πρόβλημα, κάτι, που οι σχετικές έρευνες έχουν δείξει, ότι δέν ισχύει.

Ο βασικότερος ίσως λόγος φαίνεται, ότι είναι το είδος των πρωτεϊνών και των υδατανθράκων, που υπάρχουν στο αγελαδινό γάλα. Στο περιοδικό Lancet δημοσιεύθηκε μιά μελέτη, που απέδειξε, ότι γιά τα καρδιαγγειακά νοσήματα υπαίτια είναι η πρωτεΐνη τού γάλακτος κι όχι το λίπος του (Alamgir I., Caplin J., Cheland G., Norell M., Kaye G., Survival trends, coronary events rates and the Monica Project, The Lancet, 354, 862-863, 1999).

Ο ρόλος τού ασβεστίου
Γιά την πρόκληση όμως, καρδιαγγειακών παθήσεων ευθύνεται και το ασβέστιο τού γάλακτος. Το ασβέστιο, γιά το οποίο μας προτρέπουν να πίνουμε γάλα μπορεί να βλάψει την καρδιά μας. Η υπερβολική κατανάλωση ασβεστίου μέσω τού γάλακτος μπορεί να προκαλέσει ασβεστοποίηση και σπασμό των αρτηριών, κάτι, που θεωρείται, ότι αποτελεί βασικό παράγοντα γιά την πρόκληση ισχαιμίας τού μυοκαρδίου. Το ασβέστιο τού γάλακτος επικάθεται στις αρτηρίες με αποτέλεσμα να σχηματίζεται «πουρί», αθηρωματική πλάκα, οι αρτηρίες να φράζουν, κάτι, που οδηγεί στο έμφραγμα.

Και όμως, όλοι κατηγορούν τη χοληστερίνη γιά το έμφραγμα, παρά το γεγονός, ότι νεότερες μελέτες δείχνουν, ή ότι η χοληστερίνη δέν έχει καμμιά σχέση με την πρόκληση καρδιαγγειακής ασθένειας ή ότι ο ρόλος της είναι πολύ μικρότερος από ό,τι μέχρι σήμερα φανταζόμασταν κι ότι υπάρχουν άλλοι σημαντικότεροι λόγοι, που οδηγούν σε καρδιοπάθεια.

Ο λόγος, που το ασβέστιο τού γάλακτος μπορεί να προκαλέσει έμφραγμα και καρδιαγγειακά, είναι, ότι από το γάλα λείπουν δύο βασικά συστατικά: το μαγνήσιο και η βιταμίνη Κ. Το μαγνήσιο διαλύει το ασβέστιο κι έτσι το ασβέστιο δέν επικάθεται στις αρτηρίες. Η βιταμίνη Κ εμποδίζει το ασβέστιο να επικάθεται στις αρτηρίες. Επίλογος Η κατανάλωση αγελαδινού γάλακτος συνδέεται και με πολλές άλλες παθήσεις, όπως λίθους στα νεφρά, θάνατο από διάρροια στα βρέφη, δυσκοιλιότητα, αναιμία, διαβήτη τύπου 1, σκλήρυνση κατά πλάκας, ρευματοειδή αρθρίτιδα, υπογονιμότητα, ακμή, πονοκεφάλους και ημικρανίες.

Διαχρονική είναι η προπαγάνδα γιά τη δήθεν συμβολή τής κατανάλωσης γάλακτος στην διατήρηση τής υγείας.

Είναι απορίας άξιο λοιπόν, γιά ποιο λόγο όλοι
σχεδόν οι ειδικοί, γιατροί και διαιτολόγοι, μας προτρέπουν να πίνουμε καθημερινά γάλα. Δέν έχουν διαβάσει ποτέ τους όλες αυτές τις μελέτες, που αναφέραμε;

Πάντως, είναι φανερό, ότι οι γαλακτοβιομηχανίες μάς κάνουν καθημερινά πλύση εγκεφάλου υπέρ τού γάλακτος. Πώς λοιπόν περιμένουμε να πληροφορηθούμε από κάποιο μέσο μαζικής ενημέρωσης όλες αυτές τις αλήθειες, που αναφέραμε παραπάνω; Περιμένετε, ότι θα αφήσουν έναν επιστήμονα να μιλήσει δημοσίως σε κάποιο τηλεοπτικό σταθμό γιά τις αρνητικές επιπτώσεις τής κατανάλωσης γάλακτος στην υγεία μας; Ασφαλώς και όχι.

Ο καταναλωτής θα πρέπει να μείνει ανενημέρωτος και να νομίζει, ότι το αγελαδινό γάλα είναι τροφή ελιξήριο, ενώ στην πραγματικότητα είναι μιά τροφή βλαπτική γιά την υγεία μας. Το γάλα λοιπόν, χωρίς υπερβολή, είναι ένα δηλητήριο, που σιγά-σιγά μας σκοτώνει.

Μάριος Δημόπουλος

Κλινικός Διατροφολόγος



ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Ο κ. Δημόπουλος εκπαιδεύεται για απόκτηση πτυχίου Doctor of Naturopathy.Είναι μέλος τού American Council of Applied Clinical Nutritionκαι απόφοιτος του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Έχει εκπαιδευτεί στη Φυσική Ιατρική στα:
British Institute of Homeopathy (New Jersey, USA),
Clayton College of Natural Health (Alabama, USA),
Trinity College of Natural Health (Indianapolis, USA) και
International Society of Homotoxicology, Baden-Baden, Germany.
Είναι συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων για φυσικές θεραπείες και διατροφή.Περισσότερες πληροφορίες για θέματα υγείας
μπορείτε να βρείτε στα ιστολόγια τού Μάριου Δημόπουλου:
http://orthomoriakiiatriki.blogspot.gr http://orthomolecular-nutritional-medicine.blogspot.gr.

Βιβλία τού συγγραφέα, που έχουν παρουσιαστεί στην «Ελεύθερη Έρευνα»:Χοληστερίνη: Ένας σύγχρονος μύθος
Φυσικές μέθοδοι αντιμετώπισης τού καρκίνου